دولت نباید نرخ ثابتی از یارانه را تضمین کند/اراده‌ای بر افزایش یارانه‌های پنهان دامن می‌زند

گروه اقتصاد خبرگزاری آنا، رئیس‌جمهور طی روزهای گذشته محسن رضایی را به سمت معاونت اقتصادی دولت منصوب کرد. معاون اقتصادی در دولت وظایف شفافی ندارد و نوع کار این معاونت وابسته به تصمیمات رئیس‌جمهور است. در دولت دوازدهم بسیاری از کارشناسان نقش معاون اقتصادی را تشریفاتی و معاونت اقتصادی را تشکیلات اضافی می‌دانستند؛ اما نهاوندیان، معاون اقتصادی دولت دوازدهم معتقد بود: «به‌هیچ‌وجه هدف از تشکیل معاونت اقتصادی ایجاد تشکیلات اضافی نیست بلکه هدف کمک به هماهنگی هر چه بیشتر سیاست‌های اقتصادی کشور است. هدف کمک به اجرای وظایف دستگاه‌های مسئول در حوزه خودشان است».

در دولت جدید با توجه به صحبت‌های قبل از انتخابات قرار بر اهتمام ویژه‌ای بر معاونت اقتصادی و وظایف این معاونت است. محسن رضایی که صحبت‌های خاص و ویژه‌ای در خصوص اقتصاد دارد، در ایام انتخابات وعده‌ای مبنی بر پرداخت یارانه ۴۵۰ هزارتومانی داده بود. وی در همان ایام توضیحاتی به مردم ارائه کرد. وی در صفحه مجازی خود نوشت:  «در سال ۱۳۹۹ ارزش یارانه‌های پیدا و پنهان کشور، معادل ۱۳۸ میلیارد دلار بوده است ولی عملاً کمکی به بهبود معیشت مردم نکرده است. ‌ چرا؟ چون به‌درستی توزیع نشده و اکثراً به نفع ثروتمندان توزیع شده است و نتیجه‌ای جز مصرف بی‌رویه و کمک به ثروتمندان بالای جامعه نکرده است».
با انتصاب محسن رضایی به سمت معاونت اقتصادی ریاست‌جمهوری مجددا موضوع پرداخت یارانه ۴۵۰ هزارتومانی دوباره بر سر زبان‌ها افتاده و جامعه به دنبال این پاسخ است که آیا رضایی در سمت جدید به سمت تحقق این ایده خود حرکت خواهد کرد یا خیر.

نظرات مختلفی درباره نحوه پرداخت یارانه مطرح است برای بررسی این موضوع و اثرات آن بر اقتصاد کشور با «سید حسین رضوی‌ پور»، کارشناس مسائل اقتصاد ایران به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

دولت نباید نرخ ثابتی از یارانه را تضمین کند

آنا: آیا پرداخت یارانه ۴۵۰ هزارتومانی امکان‌پذیر است؟
رضوی پور: پرداخت یارانه نقدی بیشتر منوط به حذف و تبدیل یارانه‌های پنهان به یارانه‌های مستقیمی است که به ذینفع نهایی پرداخت می‌شود. اما در این باره دو نکته مطرح است. نخست اینکه دولت نباید نرخ ثابتی از یارانه را تضمین کند؛ به این دلیل که میزان درآمد دولت از محل اصلاح یارانه‌های پنهان و تغییر نرخ انرژی و نرخ‌های دیگر، شناور و متغیر است. بنابراین اگر دولت نرخ ثابتی را به‌عنوان یارانه در نظر بگیرد، نتیجه‌ آن این خواهد بود که در دوره‌هایی دچار کسری بودجه یا درآمد مازاد خواهد شد. این عامل، انگیزه ای را در دولت ایجاد می کند که برای کاهش کسری بودجه خود ارز را گران کند تا سر سفره یارانه مردم بنشیند. این رفتار دولت نیز طبیعتاً عامل ایجاد بی‌اعتمادی در مردم خواهد شد.

اگر نرخ یارانه‌ها شناور باشد و تمام درآمدهای ناشی از حذف یارانه‌های پنهان تبدیل به پرداخت یارانه به ذینفع نهایی شود، نتیجه‌ این خواهد شد که مردم نیز اعتماد بیشتری به این شیوه اصلاح یارانه خواهند کرد، دولت هم دچار کسری بودجه از محل فشار تأمین هزینه ریالی یارانه پرداختی نخواهد شد.

بیشتر بخوانید:

آیین‌نامه اجرایی منابع و مصارف هدفمندی یارانه‌ها اصلاح شد

نظام مالیاتی در کنار نظام حمایتی باهم باید دیده شود

آنا: یارانه شناور چگونه قابل‌اجرا است؟
رضوی پور: یارانه شناور یعنی منابع درآمدی برای پرداخت یارانه را مشخص کنید، برای مثال در دوره‌های سه‌ماهه، درآمد ناشی از تغییر یارانه‌های پنهان احصا و تقسیم‌ بر جامعه هدف در پرداخت یارانه شود و نرخ شناوری سه ماه به سه ماه تغییر کند. این موضوع می‌تواند از تشدید کسری بودجه به دلیل تأمین مالی پرداخت یارانه جلوگیری کند.

درآمدهای مربوط به هدفمندی یارانه‌ها درواقع وابسته به چند عامل متغیر است که موجب می‌شود مجموع درآمد دولت از محل اصلاح یارانه‌ها شناور باشد. نرخ ارز و قیمت انرژی در خارج از کشور و داخل کشور هر سه شناور هستند، در نتیجه درآمد دولت از محل تغییر یارانه‌های پنهان هم شناور خواهد بود.
نکته دومی که بسیار اهمیت دارد این است که دولت و مردم باید بپذیرند که همه جامعه نباید هدف یارانه باشد و برای اینکه بتوانیم محاسبه دقیقی داشته باشیم که به چه فردی یارانه بدهیم و به چه فردی ندهیم، نیازمند زیرساخت اطلاعاتی درست است که این زیرساخت اطلاعاتی از طریق اجرای سیاست‌های مالیاتی صحیح به دست می‌آید. یعنی مالیات بر مجموع درآمد می‌تواند در کنار استفاده از بانک اطلاعاتی شبکه بانکی کشور به شناسایی جامعه هدف یارانه کمک کند تا شناسایی درستی از دهک‌های درآمدی داشته باشیم و بدانیم که به چه کسانی باید چه مقدار یارانه پرداخت کنیم.
به‌عبارت‌دیگر نظام مالیاتی در کنار نظام حمایتی باهم باید دیده شود. ما نظام حمایتی‌مان را در وزارت رفاه ساماندهی می‌کنیم درحالی‌که نظام مالیاتی و نظام حمایتی در کنار هم با استفاده از بانک داده‌های مربوط به حوزه مالیات بهتر می‌توانند عمل کنند. لذا دولت باید سیاست‌های حمایتی خود را در نظام اطلاعات مالیاتی متمرکز و بر مبنای داده‌پردازی و بر پایه نظام مالیاتی شناسایی جامعه هدف را به‌طور مستمر و دقیق و قابل اعتبارسنجی انجام دهد. این کار بدون اجرای نظام مالیات بر مجموع درآمد ممکن نیست.

اراده‌ای بر افزایش یارانه‌های پنهان غیرمستقیم دامن می‌زند

آنا: اگر یارانه پنهان حذف شود، بر قیمت‌ها چه تاثیری خواهد داشت؟
رضوی پور: طبیعتاً در اقتصاد باید از یک‌چیزی چشم‌پوشی کنی تا چیز دیگری به دست آورید. در حال حاضر یارانه‌های مختلفی به‌صورت آشکار یا پنهان داده می‌شود. برای مثال انرژی ارزان‌تر به صنایع داده می‌شود مثل صنایع فولاد، سیمان و پتروشیمی، خوراک گازی که به آن‌ها داده می‌شود، همه این‌ها باید تغییر کند. این‌ موارد یارانه پنهانی است که نفعش مستقیماً به مردم نرسیده است.

به‌عنوان‌مثال صنایع پتروشیمی گاز را ارزان‌تر استفاده می‌کنند که قرار است خیلی غیرمستقیم نفعش به مردم برسد درحالی‌که اگر این صنایع پتروشیمی گاز را با قیمت معقولی دریافت کنند، شاید شرایط رقابت‌پذیری در بازارهای بین‌المللی برای آن‌ها دشوارتر شود ولی انگیزه برای اینکه به سمت بهره‌وری بیشتر و کاهش شدت مصرف انرژی بروند، پیدا می‌کنند. از آن‌طرف این منافع ناشی از تغییر قیمت باید به مردم پرداخت شود. این تصمیم، تصمیم راحتی نیست. تصمیم دشواری است. حذف هر یک از یارانه‌های پنهان ذی‌نفعانی دارد که بسیار مقاومت خواهند کرد.

صنایعی که به آن وابسته هستند احتمالاً برای مدتی آسیب می‌بینند و لذا اجرای این کار نیازمند تدابیر اجرایی بسیار ظریف و مدبرانه است. اصلاً این شیوه که ناگهانی همه این یارانه‌ها را حذف کنیم و به یارانه مستقیم به ذینفع نهایی تبدیل کنیم را نمی‌پسندم. به نظر می‌رسد پرداخت یارانه ۴۵۰ هزارتومانی قابل تحقق است اما نه در کوتاه‌مدت و بلافاصله و ناگهانی.

باید بررسی کنیم که صنایعی را که با یارانه‌های پنهان رشد داده‌ایم، با حذف یارانه‌های پنهان موجب کارآمد شدن و بهره‌وری‌شان می‌شود یا ورشکسته می‌شوند.

البته در حال حاضر همین‌که به تشدید یارانه‌های پنهان دامن نزدیم گام مثبتی است. متأسفانه یک اراده‌ای در کشور وجود دارد که مکرراً و مستمراً بر افزایش یارانه‌های پنهان غیرمستقیم دامن می‌زند. موضوع مصوبه قیر سال گذشته مجلس نشان داد این رویه همچنان استمرار دارد.

تصمیم‌گیری برای حذف یارانه سوخت پیچیده است

آنا: در مسائلی که یارانه پنهان مستقیم بر زندگی مردم تأثیرگزار است آیا می توان آن را حذف نمود؟
رضوی پور: یارانه سوخت خودرو و برق منازل رابطه مستقیمی بر مصرف‌کننده نهایی دارد بنابراین مقاومت نیز در برابر اصلاح قیمت بیشتر است و رقم آن‌ هم به اندازه‌ای نخواهد بود که یارانه ۴۵۰ هزارتومانی را محقق کند. ضمن اینکه مقاومت اجتماعی در مقابل این نوع اصلاح‌ها را اخیراً تجربه کرده‌ایم. یک تغییر قیمت در سال ۹۸ بحران اجتماعی ایجاد کرد. بنابراین تصمیم‌گیری در آن حوزه‌ها یک مقدار دشوارتر و پیچیده‌تر است.

انتهای پیام/پ